Планинска чубрица (Satureja montana L.)
Планинската чубрица е повеќегодишна грмушка медоносна која расте на варовнички подлоги, карпести и сончеви места, чест жител е на нашите планински предели. Од нејзините силни корени, длабоко навлезени во подлогата, растат исправени, разгранети стебла кои се дрвенести и голи во долниот дел, а често виолетови во горниот дел. Стеблата се обраснати со тесни, зашилени на врвот и спротивно поставени листови. Целото растение е покриено со лушпи кои содржат жлезди со етерично масло, така што испушта пријатен и остар, ароматичен мирис. Мали, виолетово-розово-бели цветови се развиваат на крајот на летото, од август до октомври. Пчеларите го користат тој период кога е завршен периодот на цветање во поголемиот дел од вегетацијата, за напасување на пчели за да добијат квалитетен мед со посебен вкус. Расте во Јужна Европа, во медитеранската зона, во алпските региони, во Северна Африка, во областа од Кавказ до иранските висорамнини и припаѓа на семејството Lamiaceae. Видот Satureja kitaibelii Wierzb. масовно е застапена во нашите планини, особено на Ртањ, па често се продава под името „Ртањски чај“.
Планинската чубрица е позната во готвењето како билка…
Без разлика дали се собира диво или се одгледува во градина, планинската чубрица е широко користена како зачин во медитеранската кујна, најчесто за ароматизирање на месо, риба, зеленчук, исто како мајчина душица, тимијанот, мајоранот или естрагонот. Тоа е редовен додаток на јадењата со мешунки (грашок, грав, боранија) бидејќи неговите активни состојки го олеснуваат варењето и го елиминираат надуеноста. Заедно со бобинки од смрека, се додава во јадењата со кисела зелка како помош при варењето. Во Франција се користи за ароматизирање на козјото сирење, додека на Блискиот Исток е важна состојка во „заатарот“ – незаменлив зачин во либанската и сириската кујна.
…и содржи многу активни состојки
Како лековит дел од растението се собираат горните делови на стеблата со лисја и цветови (Saturejae herba), и се берат до дрвенестиот дел. Меѓу активните состојки се издвојува етеричното масло (богато со тимол, карвакрол, линалол, п-цимен); потоа тритерпени, сесквитерпени, фитостероли, флавоноиди, розмаринска киселина, деривати на цинаминска киселина, минерални соли (железо, калциум, магнезиум, манган) и витамини Б6 и К.
Употребата на планинската чубрица како лековито растение има долга традиција…
Најраните записи за планинската чубрица се наоѓаат во делата на Диоскорид и Гален, каде што се споменува поради нејзините дигестивни и афродизијачки својства. Латинското име на растението – Satureia – е поврзано со легендите за сатирите, бидејќи планинската чубрица дава сексуална моќ и се користи особено како „машки чај“.
Во средниот век, таа била речиси целосно исклучена од фармакологијата, бидејќи се сметала за „ѓаволско растение“ поради нејзините афродизијачки својства, сè додека калуѓерката Хилдегард од Бинген не ја „рехабилитирала“ во своето дело „Causae et Curae“ како средство кое „Успешно ги отстранува болките од гихт, слабоста на срцето и стомачните болки, го зајакнува телото и го подобрува расположението, а доколку се користи во исхраната го подобрува и видот“.
Николас Лемери, лекарот на францускиот крал Луј XIV, ја препорачал за подобрување на апетитот и варењето, јакнење на желудникот, како помош при респираторни заболувања, како средство за стимулирање на излачувањето на урината, за регулирање на менструацијата, за ублажување на болки во ушите, за отстранување на тумори. , и како средство за зајакнување на нервите и подобрување на видот.
…а успешно се користи и во современата фитотерапија
Во средината на 20 век, планинската чубрица била присутна во многу европски фармакопеи поради нејзините стимулирачки ефекти врз желудникот и органите за варење, како и поради нејзиното карминативно и диуретично дејство. Како благ адстрингент, го ублажува воспалението на слузницата на цревата и дијареата, а делува и како антисептик и како средство против паразити.
Вообичаени терапевтски индикации за употреба на планинската чубрица
Поради присуството на активни состојки со антисептично дејство, се користи за инфекции со вируси, бактерии, габи или паразити. Ароматичните компоненти придонесуваат за подобро варење и ги ублажуваат грчевите и дигестивните проблеми, го забрзуваат варењето и ги регулираат контракциите на цревата, благотворно делуваат на воспоставување рамнотежа на цревната флора и елиминирање на гасовите, ги ублажуваат надуеноста, дијареата, гастроентеритисот и сите цревни нарушувања. Планинската чубрица делува и како аналгетик: помага во борбата против болката.
Исто така, покажува антисептички и антивирусни ефекти при респираторни инфекции, олеснувајќи ја елиминацијата на слузта. Помага во борбата против колит и инфекции на уринарниот тракт (цистит, простатит, уретрит), против инфекции на белите дробови, ревматизам, артрит и полиартрит.
Активните состојки на планинската чубрица покажуваат стимулирачки и антиоксидантни ефекти, придонесуваат за ублажување на стресот, а истовремено го зајакнуваат имунолошкиот систем. Исто така, благотворно делува на отстранување на интелектуалниот, физичкиот или сексуалниот замор: позната е по тоа што буди желба и го стимулира либидото, и кај мажите и кај жените. Употребата на планинската чубрица ја стимулира сексуалната активност: се препорачува за мажи со предвремена ејакулација и за жени со пад на сексуалната желба за време на менопаузата.
Лековитите својства на планинската чубрица се потврдени со современи научни истражувања
Лабораториските истражувања го докажаа нејзиното антибактериско дејство врз патогените бактерии Staphilococcus aureus, Listeria monocytogenes, Escherichia coli, Salmonella typhimurium и Salmonella enteritidis, како и врз габата Candida albicans.
Во споредба со другите лековити билки од семејството Lamiaceae, екстрактите од планинската чубрица покажуваат најсилно антивирусно дејство врз ХИВ 1 (вирусот на имунодефициенција, одговорен за СИДА), преку инхибиција на реверзната транскриптаза.
Цитотоксични својства беа утврдени и на неколку клеточни линии на рак, особено на човечки еритролеукемични клетки, каде што а-терпинеолот и кариофиленот се издвојуваат како активни компоненти со антитуморно дејство.
