ЛЕН (Linum usitatissimum L.)
Препознатлив по своите високи стебла и сини цветови, ленот е веројатно најстарото индустриско растение чија употреба е потврдена со археолошки наоди. По потекло од медитеранскиот регион, култивираниот лен е едногодишно тревно растение со влакнести поединечни стебла кои можат да достигнат висина до 1 м. Стеблата се густо покриени со зашилени, ланцетни лисја кои содржат по три нерви. Цветовите од лен се единечни, бледо
сини и можат да бидат бели или виолетови, додека плодот е сферичен кожурец кој носи неколку кафеави, сплескани, јајцевидни семки.
Припаѓа на семејството Linaceae, а неговото латинско име е изведено од името за растенија со влакнести стебла (linon), додека „usitatissimum“ е суперлатив изведен од латинската придавка useful (usitatus) што значи: „најкорисен“.
Лененото влакно се користи за производство на текстил со милениуми, а семето од лен, покрај маслото, содржи многу лековити супстанции.
Зрелото семе од лен (Lini seed) се користи како лековит дел од растението, од кое се добива масло од лен (Oleum lini), ленена слуз (Mucilago seminis Lini) и ленени колачи. Маслото од ленено семе содржи висока концентрација на линоленски, олеински и омега-3 и омега-6 есенцијални масни киселини. Лененото семе е богато со растворливи влакна, полифеноли (лигнани), тритерпени, фитостероли и минерали, додека надворешната обвивка на семето содржи слуз што може да врзе 30-50 пати поголема вода од сопствената тежина.
Поради чувствителноста на лековитите состојки на агенси присутни во надворешната средина или пакувањето, лененото семе, маслото или колачите не треба да се чуваат во метални садови, туку само во добро затворени, темни стаклени садови.
Народната медицина ја познава употребата на ленот како лековито растение уште од античко време.
Поради високата содржина на слуз, ленот традиционално се користи како лаксатив за хроничен запек – со набобрување на слузта се омекнува цревната содржина и го зголемува нејзиниот волумен, што ја стимулира цревната перисталтика и го олеснува празнењето. За таа цел, семето може да се измеша со јогурт и да се јаде за време на оброците, или од нив може да се подготви чај. Слузта има корисен ефект врз слузницата на иритираната желудочна слузница, а исто така го намалува болниот притисок при мокрење во случај на воспаление на мочниот меур. Народната медицина за ублажување на кашлица препорачува употреба на мелено ленено семе измешано со мед.
Топлиот чај од ленено семе се користи и за клизма, не само за запек, туку и за ублажување на болни грчеви во матката.
Облогите направени од ленено брашно и топла вода може да се користат како облоги за бронхит, болки во црниот дроб и тегоби предизвикани од присуство на жолчни камења. Облогите се користат и за лекување на чиреви и намалување на отокот. За ревматски болки, олеснување може да се донесе со топли кесички од ленено семе поставени на зглобовите.
Надворешната употреба на ленено масло се препорачува за забрзување на закрепнувањето од изгореници (во мешавина со варова вода), а за изгорениците да заздрават без лузни, на епителизираните делови од кожата треба да се нанесат облоги подготвени од ленено семе натопени во розова вода. Примената на ленено масло го забрзува закрепнувањето на испуканата кожа и ја забрзува епителизацијата на мукозната мембрана кај хемороидите.
Лековитите својства на лененото семе се потврдени со современите истражувања.
Бројни студии ги потврдија придобивките од употребата на ленено семе во третманот на запек, како и превенцијата од хипертензија и кардиоваскуларни заболувања. Употребата на ленено семе придонесува за намалување на нивото на холестерол и има корисен ефект врз регулирањето на нивото на шеќер во крвта. Лабораториските истражувања покажаа дека фитостеролите присутни во лененото семе можат да придонесат за ублажување на болката во градите и топлите бранови за време на менопаузата и да дејствуваат како превенција за развој на рак на дојка и простата. Потврдени се антивоспалителни и антиоксидантни ефекти, како и ефект на ублажување врз спазмите.
Повторните студии, исто така, го потврдија благотворното дејство на екстрактите од ленено семе врз централниот нервен систем во случај на хиперактивност и нарушувања на вниманието.
Во современата фитотерапија, употребата на ленено семе се препорачува за запек, функционални нарушувања на дебелото црево како резултат на злоупотреба на синтетички лаксативи, синдром на иритабилно црево, дивертикулоза, гастрит, ентерит и колит; за ублажување на болка во белите дробови и уринарни нарушувања. За надворешна употреба, како и
во народната медицина, ленено семе се препорачува за воспаленија на кожата,
болни дерматози, заздравување на модринки и третман на чиреви.
Исто така, постојат ограничувања за употреба на ленено семе.
Во случај на интестинална опструкција или за време на употреба на лекови кои го забавуваат цревниот транзит, ленено семе не треба да се користи. Бидејќи слузта може да се меша во апсорпцијата на лекови или додатоци во исхраната, треба да има пауза од два часа помеѓу земањето лекови/додатоци во исхраната и производите од ленено семе.
