ТИМИЈАН (Thymus vulgaris L.)
Тимијанот, познато медоносно, лековито и зачинско растение во медитеранскиот регион, расте како дива повеќегодишна грмушка со исправени, четириаголни, разгранети стебла покриени со ретки влакна, кои можат да достигнат висина и до 30 см. Листовите се цврсти, мали, со кратки ливчиња, долгнавесто јајцести, со сиво-зелена боја, а во пазувите на листовите има мали бледо розови цветови. Целото растение испушта пријатен, ароматичен мирис, неговиот вкус е остар и малку горчлив. Од 11 век се одгледува во градините на Централна Европа, и на плодни и на варовнички почви, на сончеви области, во блага клима без мраз. Припаѓа на семејството Lamiaceae.
Тимијанот содржи бројни активни материи…
Како лековит дел се собира надземниот дел од растението во цвет (Thymi herba), кој треба да се исуши под сенка и на промајно место, а листовите најчесто се користат како зачин. Носител на лековитото дејство е есенцијалното масло кое содржи до 50% тимол (ароматично соединение со изразено антисептично дејство), а потоа следат карвакрол, линалол, гераниол и борнеол. Покрај есенцијалното масло, тимијанот содржи и танини, флавоноиди (апигенол, лутеолол), сапонини, гликозиди, пентосан, смола, соли на калциум и манган и витамини К и Ц
.. а неговите антисептички својства биле познати уште во антиката
Латинското име на тимијанот најверојатно доаѓа од староегипетското име „tham“, за растение кое поради ароматичниот мирис и антисептичното дејство се користело за зачувување на трупови. Самото име „tham“, во грчката варијанта „tymon“ и на латински „thymus“ значи концепт на душата: според сите верувања душата е бесмртна, а мајчина душица овозможува зачувување на телото во кое престојувала душата.
За време на големите епидемии кои беснееле во средниот век, биле препознаени неговите лековити доблести, особено во борбата против лепрата и чумата. Од 16 век, во медицинската литература е наведено дека мајчината душица лекува широк спектар на болести, а развојот на хемиски методи во текот на 19 век овозможил изолирање, а подоцна и синтеза на активните компоненти.
Традиционално се користи за ублажување на широк спектар на респираторни и дигестивни заболувања
Активните состојки на тимијанот, поради неговото спазмолитичко дејство, успешно ги смируваат нападите на кашлица, особено при состојби како што се голема кашлица, бронхит, плеврит, емфизем, астма или алергии на полен. Успешно се користи за ангина, воспаление на средното уво, настинки, ринит и назофарингит.
Спазмолитичкиот ефект придонесува и за ублажување на цревната колика, грчеви, надуеност, додека антисептичките својства на тимолот имаат корисен ефект врз запирање на развојот на цревните бактерии одговорни за дијареа, нормализирање на цревната флора и елиминирање на Helicobacter pylori. Антибактериските, антивирусни и антигабични својства на тимијанот придонесуваат за ублажување на респираторни инфекции, уринарни инфекции, воспаление на слузокожата на устата и грлото и делуваат како превентива за развој на воспаление на непцата и кариес, доколку екстрактите се се користи како средство за плакнење уста.
Екстрактите од тимијанот, поради своите антивирусни, антибактериски и антисептички својства, успешно се користат и во дерматологијата, во лекување на габични инфекции, шуга, херпес, во присуство на паразити, за ублажување на болката од убод од инсекти, како и за забрзување заздравувањето на раните. Масажата со маслени екстракти од тимијан придонесува за ублажување на симптомите од ревматизам или остеоартрит.
Лековитите својства на мајчината душица се потврдени со современи истражувања
Најголемиот број современи истражувања се фокусирани на антиинфективните ефекти на етеричното масло од тимијан, додека помал број студии се однесуваат на вода или екстракти од вода-алкохол. Во лабораториски услови, е документирано антисептичното дејство врз бактериите Staphilococcus aureus, Enterococcus faecalis, Streptococcus mutans и Pseudomonas aeruginosa, габата Candida albicans, вирусите Herpes simplex тип 1 и тип 2, а студијата исто така покажа антивоспалителнотот дејство на екстрактот од тимијан.
Последните истражување покажале потенцијалната ефикасност на екстрактот од тимијан во превенција и третман на хронична токсоплазмоза.
Спазмолитичките и антитусивните ефекти на тимијанот најмногу се припишуваат на тимолот и карвакролот, но неодамнешните истражувања покажуваат дека присуството на флавоноиди значително придонесува за спазмолитичкиот ефект.
Дека екстрактите од тимијан можат да имаат заштитен ефект врз паренхимот на црниот дроб покажа студија во која ефектот на мајчина душица беше спореден со силимарин во модел на хепатотоксичност предизвикана од алкохол. Резултатите покажуваат дека екстрактот од тимијан ги штити клетките на црниот дроб од оштетување предизвикано од алкохол (ја подобрува функцијата на црниот дроб и го инхибира оксидативниот стрес на црниот дроб), а во исто време го подобрува намалување на нивото на липидите во крвта.
Неколку студии покажаа дека екстрактите од тимијан ја зголемуваат антиоксидантната активност со инхибиција на активноста на ацетилхолинестераза во нервното ткиво. Придонесувајќи за намалување на проинфламаторните цитокини како што се IL-6, IL-1b, TNF, екстрактите од тимијан имаат заштитен ефект врз клетките на нервниот систем, што укажува дека тимијанот би можел да има место во лекувањето на Алцхајмерова болест и депресија.
Имуномодулаторните ефекти на тимијанот беа испитани, во експериментален модел на автоимун енцефаломиелит, со акцент на производството на антиинфламаторни (TGF-b, IL-4 и IL-10) и проинфламаторни (IFN-g, IL-6 и IL-17) цитокини. Резултатите од студијата покажаа дека производството на IFN-g и IL-6 беше помало во групата третирана со тимијан отколку во контролната група, додека производството на IL-10 и TGF-b беше зголемено кај пациентите третирани со екстракт од тимијан, во споредба со контролната група.
Уште едно испитување, го потврди благотворното дејство на комбинацијата на екстракти од тимијан и рузмарин за одржување на коскената маса, подобрување на минералната густина на коските, зголемување на нивото на калциум и витамин Д3 во крвта, како и спречување на воспаление и оксидативен стрес.
Имајќи предвид дека се користи во храната и како зачин, употребата на тимијанот во форма на чај или екстракт од вода-алкохол не бара посебни мерки на претпазливост. Се разбира, можноста за неспецифична алергиска реакција секогаш постои, исто како и кога станува збор за други средства или храна. Сепак, се советува посебна претпазливост кога се користи етерично масло од тимијан: бидејќи е дермакаустично, мора да се разреди во масно масло пред нанесувањето. Не се препорачува употреба на етерично масло за време на бременост и доење, како и за деца под 6 години.
