Смрека (Juniperus communis L.)
Чест жител на иглолисни шуми, смреката може да расте како џуџеста грмушка, како грмушка која достигнува висина од 4 метри или како дрво, чие стебло може да достигне висина и до 12 метри. Неговите иглести листови, сместени во триделни боцки, во почетокот имаат светло зелена боја, додека подоцна потемнуваат и добиваат синкаво-бела линија во средината на горната страна. Смреката е дводомно растение: има „машки“ и „женски“ дрвја кои носат еднополови цвеќиња. Машките цветови се состојат од многу стомаци во кривина, додека женските цвеќиња се конус составен од 3 пупки од семиња обвиени со 3 лушпи. Горниот дел од шишарката е месеста и во првата година се претвора во бобинка која е зелена и во облик на јајце, додека во втората година зрее во темно синкаста бобинка. Понекогаш циклусот на зреење трае до три години. Мирисот на бобинката е ароматичен и балсамичен, а вкусот е горчлив сладок, додека иглените листови имаат смолест и горчлив ароматичен вкус, а целото растение шири пријатен мирис. Цвета од април до јуни, а плодовите созреваат дури во октомври следната година. Расте на северната хемисфера од Европа до Азија, во подножјето на Хималаите, во Северна Африка и Северна Америка, на надморска височина до 3500 m. Нејзините природни живеалишта се планински пасишта, карпести и варовнички подлоги, суви падини добро изложени на сонце. Припаѓа на семејството Cupressaceae.
Лековитите својства на смреката се познати уште од античко време
Најстарите текстови за смреката се наоѓаат во папирусот Еберс, египетски медицински текст од 1580 п.н.е. Смреката се споменува како состојка во бројни препарати за лекување на многу различни болести. Во древната египетска цивилизација бобинките од смрека се користеле за ублажување на дигестивни проблеми и болки, проблеми со уринарниот систем и едеми. Диоскорид, во текот на 1 век од новата ера, во своите дела укажува на ефикасноста на неговата употреба во лекувањето на уринарните тегоби и во борбата против кашлицата.
Хиеронимус Бок исто така многу ги почитувал неговите лековити својства – во својата работа за лековитите растенија од 1577 година, тој изјавил: „лековитите својства на смреката е речиси невозможно да се набројат“.
Во тибетската медицина иглите на хималајската смрека (Juniperus squamata) се сметаат за прв лек за „бубрежна треска“ (инфекција на уринарниот тракт) и воспаление на зглобовите со синовијален оток, додека плодовите се сметаат за извор на сила и виталност.
Присуството на бројни активни состојки е одговорно за неговите лековити својства
Сувите плодови од смрека – Juniperi fructus, најчесто се користат како хербални лекови, кои треба да се сушат природно, на темно, провеано место, за што е можно повеќе да се зачува содржината на етеричното масло. Од плодовите со екстракција се добива етерично масло – Juniperi ateheroleum, додека од дестилацијата на дрвото се добива смолести екстракт – Oleum Cadinum, кој според постарите фармакопеи бил официјален и се користел за правење лековити масти. За печење ракија се користат свежи набрани плодови од смрека. Смреката се користи и како зачин за јадења од месо и зеленчук, а во индустријата за алкохолни пијалоци за ароматизирање на џин.
Главниот носител на лековитото дејство на смреката е есенцијалното масло кое содржи ароматични соединенија (пинен, сабинен, бета мирцен, алфа-терпинен, алфа-терпинолен, п-цимен, камфен, лимонен). Освен етеричното масло, бобинките содржат смола, восок, пентосан, пектин, танини (проантоцианозид), флавоноиди и бифлавоноиди, дитерпени, горчливо соединение јуниперин, кумарини (умбелиферон), органски киселини (мравја, оцетна, јаболкова), инвертен шеќер, гроздов шеќер, инизитол и минерални соли на калциум, калиум и манган.
Младите ластари содржат и многу витамин Ц, проантоцијанидини и флавоноиди, додека во дрвото се присутни сесквитерпени, дитерпени, танини, лигнани, сигмастерол.
Лековитите својства на смреката се многубројни…
Покрај формата на чај, најстарата форма на примена на оваа лековита билка е смрекова ракија – омилен народен лек кој сигурно ги ублажува стомачните тегоби, носи олеснување кај бронхијален катар, астма, болести на бубрезите и мочниот меур, гихт, додека се користи за масажа при ишијас и ревматизам.
Благодарение на мноштвото активни состојки, бобинките од смрека го ублажуваат оксидативниот стрес и воспалителните процеси, ја ублажуваат болката и делуваат како антисептик, спречувајќи развој на патогени бактерии и габи.
Присуството на терпенски соединенија е одговорно за зголемување на гломеруларната филтрација, при што, во случај на зголемен внес, може да дојде до иритација на бубрежниот паренхим, затоа се препорачува строго придржување до пропишаната доза и претпазливост при употреба. Ароматичните соединенија присутни во етерот исто така го спречуваат таложењето на мочна киселина, така што чајот од смрека е одличен лек против капки и хроничен катар на мочниот меур.
Антивоспалителните својства на етеричното масло се забележливи и при локално нанесување, бидејќи лесно продира во подлабоките слоеви на кожата поради содржината на липофилни соединенија: кај заболувања на зглобовите, аплицирани во форма на лековити масти, продира во подлабоките слоеви на ткивото и неговиот ефект достигнува до жариштето т на болеста.
Применето преку инхалација, го ограничува прекумерното лачење на слуз од белите дробови, што придонесува за ублажување на симптомите на влажен бронхит. Бактерицидното дејство на активните состојки има поволно влијание врз закрепнувањето на заразните белодробни заболувања и туберкулозата, преку ограничување на ширењето на инфекцијата, олеснување на исфрлањето на гноен секрет, што го забрзува заздравувањето. Употребата на плодови од смрека придонесува за подобрување на апетитот и зајакнување на имунитетот.
Антисептичното дејство носи и олеснување кај стомачните и цревните болести придружени со грчеви, подригнување, горушица(враќање на кеселина низ хранопроводот) и надуеност. Бактерицидните соединенија ги запираат процесите на гниење и ферментација во органите за варење со елиминирање на патогените Coli бактерии, што го нормализира варењето.
Надворешната употреба на екстракти од чај и смрека придонесува за регенерација на слузокожата, а помага и при кожни болести – акни, псоријаза, себореја и егзема. Бањите со плодови од смрека помагаат во ублажување на главоболката, а одварот од игли и млади ластари како купка за нозе го отстранува отокот и благотворно делува на циркулацијата.
Темен и густ како смола, екстрактот од смрека – Oleum Cadinum, со векови се смета за сигурен лек за третман на псоријаза, егзема и хроничен осип на кожата.
… и сè уште е предмет на научно истражување
Современите лабораториски истражувања ги потврдуваат антивоспалителните и аналгетските ефекти на екстрактите од смрека, како и антибактериската активност на габите Echerichia coli и Candida, одговорни за дигестивни и гинеколошки инфекции и дерматофити одговорни за инфекции на кожата и ноктите. Потврдено е и инхибиторниот ефект врз растот на туберкулозните бацили, вклучувајќи соеви отпорни на рифампицин, изонијазид и стрептомицин.
Екстрактите од смрека покажаа заштитен ефект врз клетките на црниот дроб и активност во намалувањето на нивото на липидите и холестеролот, како и позитивно влијание врз намалувањето на покаченото ниво на шеќер во крвта.
Екстрактите од смрека, во лабораториски услови, исто така покажаа антиканцерогени потенцијали за размножување на клетките на ракот на белите дробови.
