Артичока(Cynara scolymus L.)
Артичоката е зељеста лековита билка кое потекнува од медитеранската област, која била позната уште во Рим.
Артичоката кој денес се користи во Европа најверојатно потекнува од крајот на средниот век, а настанал со селекција и вкрстување на постоечки видови. Освен во Европа, во храната се користела и во Египет и Етиопија, а многу информации за неа може да се најдат во арапските текстови.
Растението може да достигне височина до 2 m, а обично се одгледува како две или тригодишна култура. Нејзините лисја формираат розета во првата година во близина на земјата, тие се назабени, сиво-зелени, сјајни на лицето и досадни на задната страна. Во втората година растението цвета со виолетови крупни главовидни соцвети чии листови од чашка се згуснале и се сочни, па големите пупки се користат во храната.
Уште од античко време се користи во натуропатијата бидејќи се верувало дека го балансира метаболизмот на мастите и го поттикнува лачењето на жолчката, па така со олеснување на варењето ги стимулира сите физиолошки процеси, вклучително и исфрлање на непотребните материи преку урината и столицата.
Пупките на артичоката содржат голема количина на хлорогена киселина позната по своите антиоксидантни својства, кои некои студии покажуваат дека може да бидат ефикасни во спречување на дијабет тип II. Исто така, активните соединенија вклучуваат силимарин, како и мешавина од флавонолигнани, молекули кои ја стимулираат регенерацијата на паренхимот на црниот дроб. Пупките содржат многу органски киселини (јаболкова, килибарна, лимонска, фумарна и млечна), потоа флавоноиди, антоцијани, фруктани, инулин, значителна количина на витамин Б3, магнезиум, фосфор, калиум, бакар и витамин Ц.
Цветни пупки – „глави“ – од артичоката се користат во храната сирови или варени, излупени, тенко исечени, солени со додавање на сок од лимон и маслиново масло. Може да се готват во солена вода, да се варат на пареа, во микробранова печка, во рерна или да се динстаат, да се подготват како прилог или да се полнети, зачинети со ловоров лист, бешамел сос, мајонез или оцет. Се јадат топли или ладни, честа состојка се во салатите или предјадењата, а нивното „срце“ е многу украсно, така што покрај вкусот е и визуелен украс на многу јадења.
Покрај пупките, за јадење се и листовите од артичоката кои растат по стеблото и се користат за производство на разни аперитиви.
Сувите листови од артичоката со векови се користат за лекување на одредени здравствени проблеми, пред се болести на црниот дроб и жолчката. Листовите се чувствителни и нивното собирање бара посебно внимание, а процесот на сушење треба да се преземе што е можно поскоро по берењето за да се зачуваат активните материи.
Активните состојки присутни во листот од артичоката се флавоноиди (цинарозид и сколимозид), фенолни киселини (цинарин), горчливи сесквитерпенски лактони, органски киселини и влакна.
Традиционално, листот од артичоката се користи за варење и недоволно лачење на жолчката. Поволно делува на клетките на паренхимот на црниот дроб, на поттикнување на лачењето на жолчката и негово излевање во тенкото црево. Се користи и како диуретик бидејќи ја подобрува елиминацијата на течностите преку бубрезите.
Бидејќи го стимулира лачењето на жолчката, не се препорачува употреба на чај од лист од артичока при присуство на камења во жолчката и можност за опструкција на жолчните канали. Исто така, бидејќи артичоката припаѓа на семејството Asteraceae, луѓето кои се алергични на некое од другите растенија од ова семејство може да доживеат вкрстена алергиска реакција.
Современите лабораториски истражувања го потврдија стимулирачкиот ефект на листовите од артичоката врз лачењето на жолчката и забрзување на евакуацијата на жолчниот сок од жолчното кесе. Исто така, активните состојки имаат стимулирачки ефект врз зголемувањето на содржината на жолчните киселини, што придонесува за подобро варење на мастите. Екстрактот од листот исто така покажува силно антиоксидативно и заштитно дејство врз клетките на црниот дроб.
Активните состојки на листот од артичоката поволно делуваат на намалување на вкупното ниво на маснотии во крвта. Клиничките студии извршени врз доброволци покажаа дека употребата на екстракти од листови од артичоката го намалува нивото на холестерол во крвта кај луѓе со покачено ниво на холестерол.
